معرفی قلل و یخچالهای طبیعی منطقه علم کوه
همه ما بارها پا به منطقه علم کوه گذاشته و عظمت وصلابت این رشته کوههای عظیم را که زیبایی خاصی به البرز بخشیده است،دیده ایم. اما آیا تا کنون از خود پرسیده اید که این رشته کوهها اولین بار توسط چه کسانی زیر پا گذارده شده و به همگان معرفی شده اند؟ اگر به گذشته های خیلی دور برگردیم، سوالی که پیش می آید این است که کوهها کی بوجود آمده اند؟ مربوط به کدام دوره زمین شناسی هستند؟ قبل از اینکه به این ارتفاع برسند دارای چه ارتفاعی بوده اند؟ و سوالاتی دیگر؟مطالبی که بیان می شود گوشه ای از اطلاعاتی است که تنها به بخشی از این سوالات جواب می دهد وبه معرفی قلل منطقه علم کوه وتخت سلیمان ویخچالهای آن منطقه می پردازد و سعی بر آن است که مطالبی از تاریخچه های صعود و کارهایی که در منطقه انجام شده است ارائه شود.
قلل عمده منطقه علم کوه و تخت سلیمان :
منطقه علم کوه با وجود بیش از ۴۵ قله بالای ۴۰۰۰ متر ارتفاع، نمونه های کم نظیری از عظمت، صلابت و زیبایی رشته کوههای البرز در کلاردشت به نمایش در آمده است.
این قله پس از دماوند با ارتفاع ۵۶۷۱ متر ارتفاع، در شمار مرتفع ترین قله های البرز شناخته می شوند.
بلند ترین قله ها از این مجموعه علم کوه نام دارد که در سمت شمال شرقی به دیواره ای به طول ۷۰۰ متر و عرض ۴۵۰ متر منتهی می شود وه به عنوان یکی از هشت دیواره سخت گذر جهان شناسایی شده است و از این لحاظ برای کوهنوردان ایرانی و خارجی مهم و پر جاذبه تلقی می شود.
این رشته کوههای عظیم منشعبه از خط الراس اصلی البرز که بین ۴۵ و ۵۰ درجه تا ۱۰/۵۱ درجه طول شرقی از نصف النهار گرنویچ و بین ۱۵/۳۶ درجه عرض شمالی واقع شده اند و به استناد مندرجات جغرافیای طبیعی ایران و علائمی که توسط بعضی از دانشمتدان زمین شناس مانند پرفسور اوکوست گانسر( ougust Ganser ) در این منطقه بدست امده است می توان گروه تخت سلیمان را جزء چین خوردگی های دوره سوم زمین شناسی دانست و از طرفی وجود یخچالهای طبیعی آثار جدید ترین دوره زمین شناسی را در این منطقه اعلام می دارد و از طرف دیگر وجود (Trielubit) ها که توسط پرفسور اگوست گانسر در قسمت قلل لشکرک و قلل مناره و گردونه کوه بدست آمده وجود آثار دوره اول زمین شناسی را در این منطقه معلوم می دارد.
قلل مهم علم کوه وتخت سلیمان بدین ترتیب می باشد :
۱- علم کوه با ارتفاع ۴۸۵۰ متر که از جهت شمال به شانه کوه و از جنوب به قلل خرسان و از سمت شرق به سیاه سنگ متصل بوده و جهت غرب دماغه ان یخچال هفت خوان و یخچال شمال غربی علم چال می باشد.
دیواره شمالی آن که معروف به یخچال علم چال می باشد بزرگترین و بلند ترین دیواره های کوهها ی کشور می باشد و از کف یخچال ۷۰۰ تا ۷۵۰ متر ارتفاع دارد.
این کوه دارای دو شاخک با ارتفاع ۴۷۵۰ متر یکی در شرق بنام شاخک شرقی و دیگری در غرب بنام شاخک غربی علم کوه میباشد. چهار یخچال عظیم در چهار جبهه این کوه واقع شده است که عبارتند از: یخچال علم چال در شمال یخچال شمال غربی- یخچال هفت خوان در غرب- یخچال خرسان در جنوب.
۲- تخت سلیمان با ارتفاع ۴۶۵۹ متر که از جنوب به شانه کوه و از غرب به یخچال های هفت خوان و از شمال به دندان ازدها متصل می باشد.
۳- قله خرسان با ارتفاع ۴۶۲۰ متر از شمال به علم کوه و از شرق به یخچال های حصار چال و از جنوب به ستاره متصل می باشد.
به علت وجود خرسهای زیاد در این منطقه بنام خرسان نامیده شد.
۴- قله چالون با ارتفاع ۴۵۵۰ متر که از سمت شمال به قله سیاه کمان و از سمت جنوب غربی به سیاه سنگ و شاخک شرقی علم کوه و از سمت شمال شرقی به قله پسند کوه متصل است، یخچال علم چال در غرب و یخچال چالون در جنوب شرقی آن واقع شده اند.
۵- قلل هفت خوان بطوریکه از اسم آن پیداست عبارت از چندین قلل متصل بهم که بلندترین آنها، ۴۵۰۰ متر ارتفاع دارد از شرق بقله خرسان جنوبی و از شمال خط الراس آن در نزدیکی های آبادی میان رود پایین می آید.
۶- شانه کوه با ارتفاع ۴۴۵۰ متر که از طرف جنوب بوسیله گرده آلمانها و از طرف شمال به قله تخت سلیمان متصل و به علت شباهت با دندانه های شانه کوه نوردان نام شانه کوه به آن نهاده اند. سه یخچال عظیم در اطراف این قله قرار دارند، یخچال غربی علم کوه در غرب، یخچال علم چال در شرق و یخچال تخت سلیمان در شمال شرق.
۷- رستم نیشت به ارتفاع ۴۴۲۶مترکه آخرین قله حد شمالی گروه تخت سلیمان می باشد و از سمت شمال بوسیله گردنه مرتفع ۴۲۰۰ متری به قلل کالاهو و از سمت جنوب به قلل سیاه گوک متصل است.
۸- پسند کوه با ارتفاع ۴۳۵۰ متر از طرف شمال به قلل خرسان و از جنوب به کردونه کوه خط الراس اصلی سلسله جبال البرز متصل و در واقع اخرین حد جنوبی گروه تخت سلیمان . محل اتصال رشته اصلی و گروه تخت سلیمان است.
۹- میان سه چال با ارتفاع ۴۳۴۸مترازسمت جنوب غرب به شانه کوه متصل است و چون در بین سه چال معرف علم چال در جنوب، کمان چال در شرق، تخت چال در شمال غرب واقع شده است بنام سه چال معروف گشته است و کم ارتفاع ترین قله گروه تخت سلیمان می باشد.
۱۰- مناره با ارتفاع ۴۳۰۰ متر از شمال به قلل خرسان و از طرف جنوب به قله گردونه کوه خط الراس اصلی سلسله جبال البرز متصل است و در واقع آخرین حد جنوبی گروه تخت سلیمان و محل اتصال رشته اصلی و گروه تخت سلیمان می باشد.
۱۱ – سیاه کمان با ارتفاع ۴۴۷۲ متر از طرف شمال به قله چالون متصل است و حد شمالی یخچال علم چال در جهت غرب این قله به پاین می رسد.
۱۲- سیاه گوک متصل بهم بنامهای سیاه گوک شمالی و جنوبی به ترتیب با ارتفاع ۴۴۴۵ متر و ۴۵۰۰ متر که از شمال به قله رستم نیشت و از جنوب به قله تخت سلیمان متصلند.
۱۳ – مرجیکش با ارتفاع ۴۵۸۰ متر در شمال فلات مرتفع حصارچال واقع شده است و فقط از شمال به خط الراس علم کوه متصل است.
یخچال های طبیعی منطقه :
یکی از پدیده های مورفولوژیکی منطقه وجود یخچال های بزرگ طبیعی است که این یخچال های طبیعی و دایمی پس از گذشت دهها میلیون سال هم چنان نا آرامند. یکی از مهمترین این یخچال ها ، علم چال نام دارد که دارای ۳۰۰۰ متر طول و ۷۵۰ متر عرض و ۸۰ متر عمق می باشد. علاوه بر آن می توان یخچال اسپیلت که متشکل از توده های بزرگ یخ است، نام برد. این توده عظیم یخ که با سنگ و خاک امیخته شده اند، منابع اصلی آبگیری رود خانه سرد آبرود کلاردشت هستند.
در توصیف یخچال های منطقه باید گفت که ما سیف علم کوه در واقع مرکب از یک تیغه یا خط الراس با جهت جنوبی و شمالی است که ارتفاع آن از کل جارون افزایش می یابد. این تیغه که دو قله تخت سلیمان و علم کوه را شامل می شود، در جنوب قله علم کوه بطرف جنوب شرقی متمایل گشته و با ارتفاعی متجاوز از چهار هزار متر در پایین گردنه حصارچال و در حد نهایی دره اصلی سردآبرود خاتمه می یابد. از قله اصلی تنها یک تیغه که در حقیقت مجزا کننده سه شاخه یخچال ما سیف هستند، منشعب می شود. این تیغه ها عبارتند از :
یکم : تیغه شمالی که متکی به قوس تخت سلیمان است و حوضچه یخ گیر کوتاهی را تشکیل می دهد که از اطراف سیرکهای یخچال به ان منتهی می شوند.
دوم : تیغه مرکزی که قله های شانه کوه و میان سه چال را به هم مربوط می سازد. این تیغه مرکزی، طویل تر و پست تر از تیغه اولی است.
سوم : شاخه یخچال اصلی است و از دو تیغه دیگر مهمتر است و از قله علم کوه جدا می شود. این تیغه که در ارتفاع ۴۴۲۰ متری قطع می شود، به طرف شمال شرقی متمایل و تا قله چالون ادامه دارد. تیغه های نامبرده سه دره نا مساوی ولی مهم را که قبلا به وسیله یخ اشغال شدند، محدود می کنند و به شرح زیر قابل شناسایی می باشند:
۱ـ یخچال واقع در شمال شرقی تخت سلیمان.
۲ـ یخچال مرکزی در شمال خط الراس میان شانه کوه.
۳ـ یخچال اصلی که در شمال خط الراس علم کوه و چالون قرار دارد.
یخچال های علم کوه از نوع یخچال های کوهستانی و دره ای هستند که روزانه با سرعتی به طور متوسط بین ۳۰ سانتی متر تا یک متر در حرکتند و هر روز تغییر مکان می دهند. این یخچال ها متعلق به دوران سوم زمین شناسی یا سنوزوئیک هستند و ۶۰ میلیون سال قدمت دارند.
پیشینه مطالعات مربوط به یخچال های این مجموعه به سالهای دهه ۳۰ میلادی مربوط می شود. در سال ۱۹۳۳ داگلاس باسک کوهنورد و جغرافی دان انگلیسی برای صعود و نقشه برداری به منطقه مراجعه نمود و به وجود یخچال های این منطقه پی برد. در سال ۱۹۳۴ میلادی ( ۱۳۱۳ خورشیدی) هانس بوبک اتریشی پس از صعود به قله علم کوه و نقشه برداری کامل از این منطقه، چندین یخچال نیز کشف نمود.
در این مجموعه به طور کلی هفت یخچال بزرگ وجود دارد که به ترتیب وسعت بشرح زیر می باشد:
۱- یخچال هفت خوان: این یخچال بین جبهه شمال قله های هفت خوان و جبهه غربی قله های خرسان واقع شده و بزرگترین یخچال طبیعی کشور می باشد.
۲- یخچال علم چال: این یخچال بین جبهه شمالی علم کوه و جبهه شرقی شانه کوه و جبهه قله های چالون و سیاه کمان و جبهه جنوبی میان سه چال واقع شده است.
۳- یخچال شمال غربی علم کوه: این یخچال در بین دماغه شمال غربی علم کوه و شانه کوه جبهه جنوب غربی تخت سلیمان از سمت غرب به یخچال هفت خوان متصل است.
۴- یخچال تخت سلیمان: این یخچال بین قله های تخت سلیمان وشانه کوه و میان سه چال واقع شده است.
۵- یخچال خرسان: در بین قله های خرسان، علم کوه و مرجیکش واقع گردیده است.
۶- یخچال چالون: این یخچال در بین قله های چالون وسیاه سنگ و گردنه چالون واقع شده است.
۷- یخچال مرجیکش: در بین قله های مرجیکش و شاخک شرقی علم کوه و سیاه سنگ واقع است.
در این نواحی برفچال هایی نیز وجود دارد که مهم ترین آنها : برفچال تنگ گلو است که دروازه شمالی فلات حصار چال نیز می باشد و راه مالرو کلاردشت طالقان از ان عبور می کند. برفچال دیگر به برفچال گردونه کوه معروف است که در بین دو یخچال خرسان و حصارچال در زیر قله مناره واقع است.
برگرفته از کتاب علم کوه انتشارات فدراسیون جمهوری اسلامی ایران وکتاب کلاردشت
